Kursy wigierskie
Od 1924 roku w Chorągwi Warszawskiej funkcjonowała szkoła instruktorska, która swoją działalnością nawiązywała do wychowania puszczańskiego i tradycji woodcraftu. Kluczowym elementem kursów instruktorskich były obozy organizowane w dzikiej puszczy nad mazurskim jeziorem Wigry. Siła oddziaływania na młodych instruktorów była tak wielka, że „Wigierczycy” stworzyli nieformalne środowisko, które wciąż stanowi inspirację dla całej organizacji.
„Wigierczycy” nie zgadzali się z promowanym przez władze ZHP sposobem wychowania młodzieży, przez co pod koniec lat 30-tych w szeregach ZHP nastąpił konflikt. W jego wyniku część instruktorów Chorągwi Warszawskiej z hm. Władysławem „Kamilem” Ludwigiem na czele utworzyła niezależną organizację „Wigry”.
Batalion Harcerski Armii Krajowej „Wigry”
Konspiracyjna organizacja „Wigry” powstała 30.10.1939 jako tajna Harcerska Organizacja Wojskowa z inicjatywy harcmistrzów: Władysława „Kamila” Ludwiga, Witolda Sosnowskiego, Czesława Tomasika, Eugeniusza „Trzaski” Konopackiego (późniejszego dowódcy) oraz Romana „Prokopa” Kaczorowskiego. Przez cały okres konspiracji organizacja działała równolegle do innych organizacji harcerskich: Szarych Szeregów, Hufców Polskich i organizacji harcerek Bądź Gotów.
Zgodnie z założeniem silny nacisk w działalności organizacji kładziono na szkolenie kadry – m.in. „Wigierczycy” utworzyli konspiracyjną Szkołę Podchorążych Agricola. Prowadzono również nabór żołnierzy, aby osiągnąć stan osobowy odpowiadający liczebnością batalionowi. Udało się to zrealizować w 1943 roku, kiedy „Wigry” osiągnęły stan 250 żołnierzy, będących w większości instruktorami harcerskimi i wojskowymi. To spowodowało, że 1 listopada 1943 roku „Wigry” połączyły się z Szarymi Szeregami, które były znacznie liczniejsze, lecz miały niedostatki kadrowe.
W lipcu 1944 roku stan batalionu rozrósł się do 500 żołnierzy. Do tego czasu udało się uformować 3 kompanie o kryptonimach „Witold”, „Czesław” oraz „Edward”, kobiecy pluton sanitarno-łącznościowy działający w Szpitalu Ujazdowskim, kobiecy patrol sanitarny kompanii „Edward”, odział dywersyjny „Sekda” działający na terenie Kielecczyzny i odział zwiadowczy „Jezioro” na Majdanku.
Powstanie warszawskie
- 1.08 batalion skoncentrował się na Starym Mieście
- 2.08 kadrowe kompanie oddziału zostały przerzucone na Wolę gdzie żołnierze wsławili się obroną Cmentarza Ewangelickiego. Poległo 15 żołnierzy, 25 zostało rannych, a 20 uznano za zaginionych. Pozostała na Starym Mieście część batalionu utworzyła drugi rzut batalionu, którym dowodził kpt. Paweł „Lech II” Leński.
- Od 6 do 26.08 oddziały na Starym Mieście toczyły zażarte walki w obronie katedry św. Jana, kościoła Jezuitów oraz budynku Archiwum Akt Dawnych.
- Od 8.08 „Wigry” walczyły w składzie zgrupowania „Róg”, pozostając batalionem odwodowym.
- 15 sierpnia batalion przeprowadził udane natarcie na Pałac Mostowskich. Spalono jeden niemiecki czołg, niestety toku ciężkich walk pałac utracono.
- W dniach od 20 do 22.08 oddział przedostał się kanałami ze Starego Miasta na Żoliborz, zaopatrzył się w broń dostarczoną przez oddziały leśne z Kampinosu i podjął akcję zbrojną od strony Żoliborza w kierunku Dworca Gdańskiego, która miała na celu połączenie Starego Miasta z Żoliborzem. Akcja zakończyła się niepowodzeniem.
- 26.08 dowództwo grupy „Północ” utworzyło zgrupowanie „Trzaska”. Zadaniem zgrupowania była obrona Starego Miasta od Kamiennych Schodków do kościoła NMP i osłona miejsca postoju dowództwa grupy „Północ” w klasztorze przy kościele św. Jacka.
- W skład zgrupowania weszły batalion „Wigry”, batalion „Dzik” i batalion „Gustaw”.
- Od tego momentu „Wigry” znalazły się w całości pod rozkazami swego dowódcy. Zgrupowanie „Trzaska” było jednym z czterech, obok zgrupowań „Radosław”, „Kuba” i „Róg”, broniących Starego Miasta w końcowej fazie walk. Walczono m.in. o „Czerwony Dom”, fabrykę „Quebracho”, starą prochownię i kościół NMP.
- 1 i 2.09 oddziały Wigier osłaniały ewakuację Starego Miasta kanałami do Śródmieścia. Ci, którzy przeszli, utworzyli pododdział pod dowództwem kpt. Leoncjusza „Zarembę” Wancerskiego.
- Do 2.10 ciężkie walki toczono m.in. w obronie Zachodniego Dworca Pocztowego, na placu Napoleona oraz w rejonie ul. Świętokrzyskiej.
- 29.09 część batalionu, pod dowództwem por. „Kamila” osłaniała odwrót oddziałów AK w Góry Świętokrzyskie i została rozbita w walce pod Jaktorowem.
- W czasie powstania batalion poniósł straty obejmujące ponad 160 zabitych, ok. 180 zaginionych i ok. 120 rannych żołnierzy. Wielu poniosło śmierć od wybuchu pojazdu Schwere Ladungsträger B IV na ul. Kilińskiego. Wielu rannych zostało zamordowanych w szpitalu przy ul. Długiej 7 po zajęciu Starego Miasta przez Niemców. Po kapitulacji 133 „Wigierczyków” z dowódcą – jako 9 kompania 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej AK – opuściło Warszawę.
1 Środowiskowa Drużyna Harcerska Wigry 